Ang patatas maoy usa sa kasagarang tanom nga ginakultibar sa Pilipinas. Sa dakbayan sa Malaybalay, makita kini sa kabukiran ilabina diha sa Barangay Dalwangan ug Imbayao tungod sa gikinahanglang elevation ASL (Above Sea Level).
Daghang benepisyo ang makuha gikan sa patatas, apan ang panginahanglan alang sa suplay niini dili dali makab-ot tungod sa mga peste ug mga sakit nga nakababag nini nga pananum. Busa, gimugna ang Farmer Field School (FFS) aronmapauswag ang kahibalo sa mga mag-uuma ug aron usab madugangan ang ilang kita. Ang FFS usa ka proseso sa pagkat- on nga nakabase sa grupo nga gigamit aron mapauswag ang maayong mga gawi sa agrikultura. Kini nga pagbansay- bansay makapahimo sa mga mag-uuma sa pag-obserbar, paghisgot, ug pag-apil sa pagkat-on sa bag-ong mga teknolohiya pinaagi sa field exercises.
Ang FFS on White Potato Production gilunsad niadtong Nobyembre 18, 2022 ug nagsugod sa pag-andam sa yuta niadtong Pebrero 3, 2023 sa Sitio Damitan sa barangay Dalwangan, nga adunay gilapdon nga 100 metro kwadrado nga gipanag-iya sa FFS Cooperator nga si Mr. Rayan A. Cayain. Ang G-zero variety sa patatas nga seedlings gikan sa Department of Agriculture (DA) Northern Mindanao Agricultural Crops and Livestock Research Complex (NMACLRC), nga gitanom niadtong Abril 28, 2023 ug naani niadtong Agosto 2, 2023. Ang pagtuon gibahin sa 2-ka treatment nga mao ang: vermicast ug chicken dung. Sa panahon sa pag-ani, ang vermicast treatment nagpakita sa mas taas nga aktuwal nga gross yield nga 1,190 ka kilo (23.8 ka sako) kumpara sa chicken dung nga 1,175 ka kilos (23.5 ka sako).
Human sa pagtuon, ang FFS on White Potato Production Graduation Ceremony gipahigayon niadtong Agosto 9, 2023 sa Baleteon Ancestral Domain Hall, Damitan, Dalwangan Malaybalay City. Adunay 18 ka partisipante ang migradwar diin 9 ang lalaki ug 9 usab ang babaye.
Ang kalihokan gitambongan nila ni City Mayor Atty. Jay Warren R. Pabillaran, Councilor Committee on Agriculture Alan Ryann O. Legaspi, City Agriculture Office-OIC Engr. Richard B. Leono, CAgO Field Operations Division Chief Vic Ian T. Alcontin, Barangay Kagawad Julito Pagaling ug Kagawad Primo Jack D. Omarol, Imbayao Community-based Participatory Research (CPAR) Chairperson Mr. Gabriel Bandao, ug Datu Billy Lumigoy.
Si Engr. Leono sa iyang mensahe mipadayag sa iyang pasalamat ngadto sa mga facilitators ug personahe sa City Agriculture Office sa ilang suporta sa FFS. Iyang gipahinumdoman ang mga partisipante sa nasangpit nga pagbansay- bansay nga sinugdanan pa lang kini sa ilang pagpaningkamot aron mapalambo ang ilang kaayohan. Gi-ila usab niya ang Imbayao CPAR isip ehemplo nga asosasyon nga naghatag ug kontribyusyon aron motaas ang produksyon sa patatas. Dugang pa, iyang gipahibalo nga sa sunod tuig ang demonstration-based technology nga pagkat-on hatagan ug labaw nga prayoridad aron matabangan usab ang uban nga mag-uuma. Tungod sa iyang kalipay, giaprobahan niya ang hangyo nga lugwayan ang produksyon sa patatas ug 1 ka ektarya sa sunod tuig tungod sa taas nga produksiyon sa gipahigayon nga FFS.
Si Konsehal Legaspi nag-ila sa mga tawo nga nagpaluyo sa FFS. Nanghinaut siya nga sa sunod tuig magamit na ang City Trading Post tungod kay mahal ang tracking kung ihatod pa ang mga produkto sa Bulua Terminal sa siyudad sa Cagayan De Oro. Gipaambit usab niya ang pagpaningkamot sa komitiba sa agrikultura nga makahatag og libreng chicken dung sunod tuig.
Sa mensahe ni Mayor Pabillaran, iyang gidasig ang mga partisipante sa pagdumala sa ilang kuwarta nga maalamon. Iyang gitambagan ang mga mag-uuma nga kon makaani na sila, maghuna-huna una sila sa dili pa mogasto. Iya usab silang giawhag nga ampingan ang ilang produksiyon ug anaa silay usbon sa ilang naandan kung gusto nila nga mahimong malamboon.
Si Mr. Bandao midugang nga adunay salapi sa produksyon sa patatas tungod sa taas nga gidaghanon sa mga tawo nga mokaon sa maong root crop. Gidasig niya ang iyang mga kauban nga mag-uuma pinaagi sa pagpaambit sa iyang mga kasinatian ug paghatag kahibalo sa mga protocol sa pagkultibar ug patatas. Iya usab giimbitar ang mga partisipante sa Damitan nga mahimong usa sa potato cluster sa Imbayao CPAR.
Ang pag-uma sa patatas kung himuon nga makatarunganon uban ang angay nga mga protocol mahimong usa ka maayong gigikanan sa kita. Dugang pa, sa tabang sa lain-laing mga ahensya ug pag konsidera sa sustainabilty ug maayong mga teknolohiya, ang mga mag-uuma sa patatas makapataas sa produktibidad sa agrikultura.
Report: Gecel Quinquiño-Ocon, CAgO-NADA